Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, 10 dinara 01.11.1920., „Amerikanka“
Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes, 10 Dinars 01.11.1920, „American“
This aricle is written in Croatian. You can translate it to your language using Google Translate tool.
Ova novčanica je jedina novčanica Narodne banke koja je izrađena izvan Evrope. Nju je štampala Američka kompanija za banknote (American Bank-Note Company) iz Njujorka. Za ovu kompaniju se Narodna banka opredelila na preporuku francuske centralne banke, čiji su kapaciteti bili zauzeti, a ugovor i narudžbe su išle preko ispostave te kompanije u Parizu.
Kraljevina SHS, 10 dinara 01.11.1920., „Amerikanka“ - ref: Viščević #7
Izrada
Na osnovu ponude Američke kompanije za banknote i podnetog nacrta ove novčanice, Narodna banka je pismom br. 33421 od 23. decembra 1920. godine naručila, s tim da se u nacrtu izvrše određene izmene, izradu 50 miliona komada ovih novčanica, i to u 50 serija po milion komada, koliko je i izrađeno.
Za štampanje svake serije plaćeno je kompaniji po 15.000 dolara ili ukupno 750.000 dolara, što je po tadašnjem kursu od oko 45 dinara za 1 dolar iznosilo 33,750.000 dinara za celu količinu ovih novčanica u nominalnoj vrednosti od 500 miliona dinara. Troškovi transporta, osiguranja i dr. bili su zaračunati posebno.
Troškove izrade ove t.zv. „stalne" novčanice snosila je država, shodno odredbama tačke III Prelaznih naređenja u Zakonu o Narodnoj banci Kraljevstva SHS iz 1920. godine.
Isporuka izrađenih novčanica izvršena je u pet pošiljki, brodom od Njujorka do Avra, a odatle železnicom do Beograda. Pošiljke su stizale u zemlju od 27. decembra 1921. do 8. marta 1922. godine.
Opis ove novčanice objavila je Narodna banka u vreme puštanja iste u opticaj 1922. godine i u vreme njenog povlačenja iz opticaja 1932. godine.
Taj opis se ovde daje u skraćenom obliku.
Novčanicu karakteriše štampa u jakoj plavoj boji u nijansama i prilično puna hartija.
Čist crtež novčanice, bez ivice, je veličine: lica 142 x 81 mm, a naličja 135 x 80 mm.
Na licu novčanice od crteža je najupadljiviji, na levoj strani, snažan goli čovek koji pokreće veliki točak (simbol napretka). Iznad točka su predstave dve žene (boginje radinosti i nauke) i Merkura (simbol trgovine).
Od teksta, pri vrhu stoji:
a na donjem delu:
Oznaka nominalne vrednosti ima više. Na desnoj strani lica je šara u kojoj je krupna cifra „10". Preko sredine cifre piše (ćirilicom) „DESET", iznad cifre (ćirilicom) „DINARA", a ispod cifre (latinicom) „DINARA". U četiri ugla su četiri različite šare, u kojima je cifra „10" svaka različita. Gornje ugaone šare povezane su sa donjim ugaonim šarama, levo i desno, trakama u kojima je cifra „10" po jedanaest puta.
Oznaka serije (jedno ili dva slova ćirilične azbuke) i broj novčanice (šesto- ili sedmocifreni broj) [nap. sedmo-cifreni broj ne postoji], štampani su crvenom bojom i nalaze se u gornjem desnom i donjem levom delu lica novčanice.
Na naličju novčanice je ukrašeni ram koji uokviruje crtež četiri planinska vrha - proslavljenih srpskih ratišta: Kožuha, Veternika, Dobrog Polja i Kajmakčalana.
Preko gornjeg dela rama štampan je tekst:
a preko donjeg dela rama:
Ispod toga je klauzula o kažnjivosti pravljenja lažnog novca.
Na levoj strani rama je velika cifra „10", a na desnoj strani grb Kraljevine SHS.
Na licu i naličju novčanice, ispod crteža, odštampan je naziv štamparije „American Bank Note Company".
Za razliku od ostale dve novčanice iste godine izdanja (1920.), na ovoj novčanici nema imena autora-crtača i gravera klišea.
Opticaj
Ova novčanica puštena je u opticaj 5. avgusta 1922. godine. Povlačenju ove novčanice iz opticaja pristupilo se na osnovu rešenja ministra finansija br. P-7350 od 23. januara 1932. godine. Povlačenje iz opticajaje započeto jula 1932. godine, posle treće objave u „Službenim novinama". Povlačenje ove novčanice iz opticaja vršilo se zamenom iste za jednaku vrednost u drugim novčanicama Narodne banke. Ova zamena je trajala tri godine, pa je ova novčanica izgubila svojstvo zakonskog sredstva plaćanja 18. jula 1935. godine, ali se i posle tog roka mogla zamenjivati na Glavnoj državnoj blagajni.
U vezi sa ovom novčanicom zanimljiv je jedan referat Banknotnog odeljenja Narodne banke (v. nap. 7) o kvalitetu ove novčanice. U njemu se kaže da je odlično izrađena, pa je vrlo teško falsifikovati je, a da je hartija vrlo jaka, ali da gubi svoju čvrstinu posle kratke upotrebe. Usled toga, od puštanja u opticaj avgusta 1922. godine pa do 19. februara 1926. godine, Narodna banka je iz opticaja povukla i spalila 293.511 komada ove novčanice, pored otkupljenih delova ovih istih oštećenih novčanica u vrednosti od oko 185,4 hiljada dinara.
Falsifikati
Prema godišnjim izveštajima Banknotnog odeljenja Narodne banke o falsifikatima, ozbiljnih falsifikata ove novčanice nije bilo, jer su otkriveni primerci 1926. godine (1 komad u Beloj Crkvi) i 1930. godine (tri komada u Kosovskoj Mitrovici) bili rađeni ručno, nevešto i grubo i zato potpuno bezopasni.
Neke firme su na svojim reklamnim listićima štampale jednu stranu ove novčanice, pa su i ti leci bili zaplenjeni 1927. u Mariboru, 1928. u Ljubljani i 1929. u Zagrebu.
(iz knjige Jovana Hadži-Pešića: Novac Kraljevine Jugoslavije 1918-1941, Narodna banka Jugoslavije, 1. izdanje, Beograd, 1995.)
Varijante, specijaliteti i ostale zanimljivosti
Jedno slovo u oznaci serije - ref: Viščević #7.1
Dva slova u oznaci serije - ref: Viščević #7.2
Specimen - ref: Viščević #7.3
Proba lica - ref: Viščević #S5
Proba naličja - ref: Viščević #S6
Vinjeta "Progress" (napredak) koja je iskorištena kao glavni motiv na licu.
Gravura s prikazom Kožuha, Veternika, Dobrog Polja i Kajmakčalana, središnji element naličja.
Državni grb sadrži grešku - početno polje u hrvatskom grbu je bijelo umjesto crveno (tamno).
Autori: Jovan Hadži-Pešić (uvodni tekst) i Zlatko Viščević (Varijante, specijaliteti i ostale zanimljivosti)
Izvori: Jovan Hadži-Pešić, Novac Kraljevine Jugoslavije 1918-1941, Narodna banka Jugoslavije, 1. izdanje, Beograd, 1995., Zlatko Viščević, Kovanice i novčanice Jugoslavije, Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Srbije, Crne Gore i Makedonije, ND Castua, 2. izdanje, Rijeka, 2011.
Slike: Serbia-money.ru
Ključne riječi: papirni novac, novčanice, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, 10 dinara, 1920, Amerikanka
Keywords: paper money, banknotes, Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes, 10 Dinars, 1920, American
Coins, Banknotes & Militaria Store - www.CBM-store.com
|
